Anne-babanın kazandığı en önemli ödüllerden bir tanesi çocuğunun büyüdüğünü görmektir. Normal büyüme için sağlıklı ve mutlu olmak, doğru beslenmek ve normal hormon dengesine sahip olmak gerekir. Sayılanlardan herhangi birisinde problem olursa yetersiz büyüme görülür.
Boy Kısalığı ve Büyümede Duraklama
Prof. Dr. Feyza Darendeliler
Normal Büyüme Nedir?
Büyümede en hızlı dönem doğumdan ilk yaş gününe kadar geçen süredir. Yaşamın ilk yılı içinde bebeğin boyu 25 cm kadar uzar ve ağırlığı üçe katlanır. Böylece ilk yaş gününü kutlayan bebeğin boyu ortalama 75 cm’ye, ağırlığı da ortalama 10 kg’a ulaşır. Birinci yaştan sonra büyüme yavaşlar. 1-2 yaş arasında ortalama 10-12 cm, 2-4 yaş arasında ortalama 8 cm yılda büyüme olur. Yaklaşık dört yaşını aşmış olan çocuklar nispeten sabit hızda büyürler (5-6 cm/yıl) ve aynı bir büyüme eğrisini takip ederler. Bu sabit büyüme ergenliğin başına kadar devam eder. Her çocuğun boyu yaşıtından farklı olsa da, belli bir istikrarla büyüyen herkes normaldir. 10-12 yaş dönemine gelene kadar erkekler ve kızlar neredeyse aynı oranda büyürler. Ergenlik çağının ilk belirtileri kızlarda 10-11 yaş, erkeklerde ise 11-12 yaş arasında ortaya çıkar. Ergenlik dönemine girişle birlikte büyüme hızlanır. Bu, kızlarda erkeklerden daha önce olur. Ortalama olarak kızlar 10-11 erkekler ise 13-14 yaşlarında en hızlı büyümelerini yaşarlar. Ancak ergenliğin erken veya geç başlamasına göre bu yaşlarda değişkenlik olabilir.
Büyüme Nelerden Etkilenir?
Kalıtım, hormonlar ve çevre faktörleri anne karnından yetişkin çağa kadar büyümeyi etkiler.
Doğumdan Önce
Doğum boyu ve kilosu doğumdan önceki büyümenin bir göstergesidir. Bu süre boyunca büyümeyi etkileyen anne karnındaki beslenmedir. Eğer anne karnındaki şartlar ideal ise, çocuk mükemmel bir doğum kilosuna ve boyuna sahip olacaktır. Anne hamilelik sırasında kötü beslenmişse, bulaşıcı bir hastalık geçirmişse, sigara içmişse, alkol yada çeşitli haplar kullanmışsa anne karnındaki büyüme bozulabilir. Ayrıca bazı kalıtsal hastalıklarda gebelikte büyüme yetersiz olur. Ancak gecikmiş büyümenin tüm etkilerini doğum öncesi döneme bağlamak yanlış olabilir.
Genetik Eğilim
Çocuğun büyümesinde anne ve babanın boyları önemli rol oynar. Genellikle kısa boylu ebeveynler kısa boylu çocuklara, uzun boylu ebeveynler uzun boylu çocuklara sahiptirler.
Beslenme
Normal bir büyüme için dengeli beslenme şarttır. Çocuklar gıdalarla gerekli miktarlarda protein (süt, yoğurt, peynir, yumurta ve et), yağ, karbonhidrat (ekmek vb), sebze ve meyveler, vitamin ve mineral (tüm besin maddeleri) almalıdır. Özellikle ilk 1 yaş içindeki beslenme çok önemlidir. İlk 6 ay anne sütü ve daha sonra uygun ek gıdaların başlanması gerekir.
Bazen ekonomik faktörler ya da bilgisizlik nedeniyle kötü beslenme söz konusudur. Çocuklar genellikle şekerli içecekler, gofret, cips gibi besleyici değeri düşük yiyecekleri yemeğe eğilimlidir. Kötü beslenen bir çocuğun beslenmesinin düzeltilmesi ile büyüme de düzelebilir.
Büyümeyi Etkileyen Hormonlar
İnsan vücudunda büyümeyi düzenleyen bir grup salgı bezi vardır. Bedenimizin normal çalışması için bu salgı bezleri birlikte çalışır. Ana salgı bezine hipofiz adı verilir. Bu salgı bezi birçok salgı bezini kontrol eder. Beynimizin tam ortasında yer alır ve bir bezelye tanesi büyüklüğündedir. Bu bezden salgılanan büyüme hormonu ve ergenliği uyarıcı hormonlar büyüyüp yetişkin bir hale gelmemizi sağlarlar.
Boynun ön kısmındaki tiroid bezi tarafından salgılanan hormonlar vücudun çalışma hızını, zeka gelişimini ve kemiklerin büyümesini etkiler.
Erkeklerde testisler tarafından salgılanan testosteron, kızlarda yumurtalıklardan salgılanan östrojen ve heriki cinste de böbreküstü bezi tarafından salgılanan androjen hormonları özellikle ergenlik dönemindeki hızlı büyümeden sorumlu olan hormonlardır.
Çocukluk Dönemi Hastalıkları
Çocukluk döneminin birçok hastalığı büyümeyi olumsuz yönde etkiler. Örneğin kalp, akciğer, böbrek gibi organların uzun süreli ve önemli hastalıkları ile besin maddelerinin emilerek kana karışmasını bozan mide-bağırsak hastalıkları büyüme üzerinde olumsuz etki yaratır.
İlaçlar
Bazı hastalıkların tedavisinde kullanılan belirli ilaçlar büyümeyi olumsuz yönde etkileyebilir. Yaşamsal önemi olan ilaçlar konusunda doktorunuzun vereceği karar önemlidir.