Kronik Hastalıklarda Büyüme

Doç. Dr. Erdal Eren
Bursa Uludağ Üniversitesi, Çocuk Endokrinolojisi Kliniği

Kronik sağlık sorunları nedir?

Çocuklarda kronik (uzun süreli) hastalık veya kronik sağlık sorunları 12 aydan daha fazla süren günlük yaşamı kısıtlayan ve/veya uzun süreli medikal tedaviye ihtiyaç duyulan durumları ifade eder. Her 100 çocuğun 10 ile 30’u yani düşünülenden daha yüksek oranda çocuk kronik sağlık sorununa sahiptir. Bu sorunlar sadece hastayı değil tüm aile bireylerini de etkileyen önemli bir durumdur.

Kronik sağlık sorunları yapan durumlar?

  • Solunum sistem hastalıkları (Astım, kistik fibroz)
  • Böbrek hastalıkları
  • Kronik karaciğer hastalıkları
  • Kalp yetersizlikleri, siyanotik kalp hastalıkları
  • Bağırsak hastalıkları (Çölyak, Crohn hastalığı)
  • Kemik rahatsızlıkları (Osteogenezis imperfekta, osteroporoz)
  • Diyabet (Tip 1 Diyabetes Mellitus)
  • Kan hastalıkları (Lösemi, talasemi major)
  • Onkolojik hastalıklar
  • İmmün yetersizlikler
  • Romatolojik hastalıklar (juvenil idiyopatik artrit)(JİA)
  • Nörolojik rahatsızlıkları (Serebral palsi, epilepsi)
  • Ruhsal rahatsızlıklar (Depresyon, anoreksiya nervoza)

Kronik sağlık sorunlarının genel etkileri nelerdir?

Kronik sağlık sorunların olan çocukların akranlarına göre çeşitli sorunları vardır. Bunlar; ağrıya bağlı şikayetler, beslenme isteğinde azalma, sık hastaneye yatış ve doktor ziyareti, alınan fazla sayıda ilaçlar, bu ilaçlara bağlı yan etkiler olarak sıralanabilir. Bu çocuklar akranlarına göre daha az okula gitmekte ve daha az oyun oynayabilmektedirler. Zaman içinde bütün bu koşullar bazı çocuklarda ruhsal sorunları da ortaya çıkarabilir. Birçok kronik rahatsızlık çocuk ve ergenlerde büyüme ve hatta ergenlik sorunlarına yol açabilir.

Büyüme nasıl etkilenir?

Büyüme plağı
Büyüme plağı

Kronik sağlık sorunlarında büyüme hormonunun salgılanması ve IGF-1 denilen aracı hormon düzeyinde azalma meydana gelebilir. Bazen de büyüme hormonu ve IGF-1’e karşı direnç gelişimi ile büyüme etkilenir.

Büyüme plağında (epifiz) kondrosit denilen kıkırdak yapıların uzunlamasına çoğalması ile büyüme gerçekleşir. Kronik rahatsızlıklarda çeşitli nedenlerle kıkırdaklarda çoğalma ve uzama etkilenebilir.

Büyüme hormon salınım ve büyüme plağını etkileyen nedenler şunlardır:

  • Hastalığı kendisine ait nedenlerle salınan bazı maddeler (sitokin gibi)
  • Hastalığın özelliğine göre vücuttan atılamayan bazı maddeler (böbrek yetersizliği gibi)
  • Kullanılan ilaçlar (kortizon, kemoterapi vb.),
  • Beslenmenin azlığına bağlı yeterli enerji, vitamin ve minerallerin alınamaması,
  • Yetersiz hareket (ağrı, güçsüzlük, sık yatış, kemik kırıkları gibi)
  • Ergenliğin gecikmesine bağlı uzamada sıçramanın olmaması.

İlaçların etkisi?

Hastalıların tedavisi sırasında kullanılan ilaçların yan etkisi olabilmektedir. Bu ilaçlardan sık kullanımı nedeniyle yan etkisi en iyi bilineni kortikosteroidlerdir. Fazla doz ve uzun süreli kullanım kemik, kas ve sinirleri etkileyerek olumsuz etkiler görülebilir. Kemiklerde erime (osteroporoz), kan şekerinde artış en iyi bilinen yan etkileridir. İştahı fazla artırarak obeziteye neden olur. Yine uzun süre kullanım büyüme geriliğine neden olabilir. Astım tedavisinde kullanılan dozlar genel olarak güvenli olarak bildirilmiş olsa da solunum yoluyla uzun süre ve fazla dozun yan etkileri vardır. Bu nedenle uzun süre kortizon tedavisi alan olguların büyüme ve diğer sistemlere yan etkiler açısından dikkatli izlemi gereklidir.

Kronik sağlık sorunlarında büyüme hormon tedavisi

Tedavi öncelikle altta yatan esas hastalığı ortadan kaldırmak veya olumsuz etiklerini en aza indirmek olmalıdır. Yıllık büyüme hızı düşük olup, büyüme hormon eksikliği saptanan seçilmiş bazı olgularda (Kronik böbrek yetersizliği, juvenil idiyopatik artrit, kistik fibrozis vb.) büyüme hormonu tedavisinin faydalı olduğuna dair bilimsel yayınlar mevcuttur.

Ancak bu durumların mutlaka bir pediatrik endokrinolog tarafından  değerlendirmesi gerekir.

Kronik sağlık sorunlarında yaklaşım ne olmalıdır?

Kronik sağlık sorunlarında yaklaşım mutlaka çok merkezli olmalıdır. Hem hasta hem de aileye her açıdan destek sunulmalıdır. Empati yapılması, ailenin sağlık çalışanlarının desteğini hissetmesi, nadir bulunan bazı ilaçlatın teminine yardımcı olunması, hastanede kalma süresinin en aza indirilmesi, uzaktan eğitim ve sağlık desteği sağlanması ile kronik rahatsızlığa sahip kişi ve ailenin konforu artacaktır.

Bu çocukların mutlaka büyüme eğrileri olmalı ve belirli aralarla değerlendirilmeli, gerekli durumlarda çocuk endokrinolojisi uzmanlarından destek alınmalıdır.

“Unutulmamalıdır ki kronik sağlık sorunları olan çocuk ve ailelere verilebilecek büyük destek küçük bir gülümse ile başlar.”